Kiedy testament nie obowiązuje?

Testament jest formą przekazania ostatniej woli zmarłego. W polskim prawie istnieją jednak sytuacje, w których  on nie obowiązuje. Następuje wtedy dziedziczenie ustawowe.

Jeśli spadkodawca chce osobiście rozporządzić swoim majątkiem, to musi sporządzić testament. Spisanie ostatniej woli pozwala na określenie kręgu osób, które będą dziedziczyć po jego śmierci, oraz określa udziały, jakie im przypadną.

Kto może sporządzić testament?

Testament może zostać sporządzony tylko przez osobę posiadająca zdolność do czynności prawnych. Ostatnia wola może być spisana wyłącznie przez:

•  osobę fizyczną,
•  osobę pełnoletnią,
•  osobę, która nie jest ubezwłasnowolniona.

Jeśli osoba pisząca testament nie spełnia tych warunków, to dokument ten jest nieważny. Testament może być spisany tylko przez jedną osobę. Odnosi się to również do małżonków, którzy nie mogą spisać wspólnego testamentu. Każdy z nich musi sporządzić go osobno, nawet w przypadku posiadania wspólnego majątku.

Kiedy testament jest nieważny?

Wady prawne mające wpływ na ważność testamentu, uregulowane są w art. 945 Kodeksu cywilnego. Testament jest nieważny, gdy:

• został napisany w stanie wyłączającym świadome lub swobodne wyrażenie ostatniej woli. Zapis ten odnosi się przede wszystkim do chorób psychicznych, niedorozwoju umysłowego lub chwilowego zaburzenia czynności psychicznych. Nieświadomość psychiczna spadkodawcy musi wystąpić w chwili pisania testamentu.

Przykład: Gustaw chorował na Alzheimera. Niestety rodzina nigdy nie wystąpiła o jego ubezwłasnowolnienie. Po śmierci Gustawa okazało się, iż sporządził testament, w którym zapisał wszystko swojemu nieżyjącemu koledze. Z uwagi na to, iż Gustaw działał w stanie niepozwalającym na świadome podjęcie decyzji i wyrażenie własnej woli, testament jest nieważny.

• został sporządzony pod wpływem błędu. Istnieje przypuszczenie, iż gdyby spadkodawca nie działał w błędnym przekonaniu, to nie sporządziłby takiej treści testamentu. Bez znaczenia jest to kto i w jakim celu wprowadził spadkodawcę w błąd. Ważne jest, w jaki sposób spadkodawca w chwili spisywania testamentu postrzegał rzeczywistość.

Przykład: Anna chce podzielić swój majątek między syna i córkę. Niestety została poinformowana przez córkę, iż syn nie zamierza w ogóle wracać do kraju. Tym samym Anna ustanawia jedynym spadkobiercą córkę. Zakładając, iż Anna sporządziła błędnie testament, sądząc, iż syn w ogóle nie zamierza wracać do kraju, może być powodem do stwierdzenia nieważności testamentu z powodu błędu spadkodawcy.

• został napisany pod wpływem groźby. Nie ma znaczenia powód groźby, oraz czy jej spełnienie było prawdopodobne. Istotne jest, iż osoba spisująca testament poczuła się zagrożona.

Przykład: Adam zmusił swojego ojca do napisania testamentu, w którym przekazał mu cały swój majątek. Adam groził, iż jeśli ojciec tego nie zrobi, to go zabije. Ojciec w obawie o swoje życie sporządził testament, w którym na jedynego spadkodawcę wyznaczył Adama. Testament ten jest nieważny, ponieważ ojciec działał pod wpływem groźby.

Rodzaje testamentów

Przepisy prawa umożliwiają napisanie testamentu w różnych formach. Prawo wyróżnia dwie grupy testamentów:

• zwykłe – mogą być sporządzone zawsze i wszędzie,
• szczególne – mogą zostać sporządzone tylko w ściśle określonych sytuacjach. Tracą one swoją moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które nie pozwalały na zachowanie zwykłej formy testamentu.

Odwołanie testamentu

Spadkodawca może w każdym momencie odwołać cały testament bądź poszczególne, zawarte w nim rozporządzenia. Można odwołać testament poprzez:

• jego zniszczenie,
• pozbawienie cech, od których zależy jego ważność – jest to na przykład podpis,
• dokonanie zmian wynikających z woli odwołania jego postanowień,
• sporządzenie nowego testamentu.

Spadkodawca spisując swój testament, powinien zwrócić szczególną uwagę na dopełnienie formalności związanych z ważnością testamentu.