Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Sprawy spadkowe często budzą skrajne emocje zwłaszcza u osób, które zostały z jakichś powodów pominięte w testamencie zmarłego. Polskie prawo w takich sytuacjach przewiduje roszczenie o zachowek. Czym jest zachowek i komu się należy? 

Czym jest zachowek?

Zachowek jest formą ochrony osób, które zostały pominięte w testamencie zmarłego, a mają ustawowe prawo do dziedziczenia. Dzięki roszczeniu o zachowek bliscy zmarłego mają zagwarantowane zabezpieczenie swoich interesów, jeśli spadkodawca pominął takie osoby w swoim testamencie lub go nie zostawił. 

Jeśli zmarły nie zostawił testamentu, to dziedziczenie odbywa się zgodnie z mocą ustawy o dziedziczeniu. Jeśli zmarły pozostawił testament, lecz pominął w nim swoich bliskich, to mogą oni ubiegać się o zachowek po zmarłym, czyli swój udział w spadku.

Komu należy się zachowek?

Prawo do zachowku mają tylko najbliżsi spadkodawcy, czyli:

• rodzice – dziedziczą tylko wtedy, gdy spadkodawca nie miał dzieci;
• małżonek – wykluczony jest małżonek, jeśli jest separacja lub małżonkowie się rozwiedli;
• dzieci – dziedziczą zawsze na mocy ustawy;
• wnuki/ prawnuki – nabywają prawo do spadku jedynie w sytuacji, gdy rodzice/dziadkowie już nie żyją.

Pozostałe osoby tracą prawo do zachowku na mocy ustawy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której spadkodawca wydziedziczył spadkobiercę z testamentu, pisałam o tym tutaj.

Przykład: 

Spadkodawca chorował i na mocy testamentu przekazał cały swój majątek kuzynce, która się nim opiekowała. Pozostawił dwoje dorosłych dzieci. Gdyby ojciec nie sporządził testamentu, to dzieci byłyby powołane w równych częściach do spadku. Dlatego, że spadkodawca sporządził testament, to jego dzieciom przysługuje prawo do zachowku.

W jaki sposób można obliczyć wysokość zachowku?

Na wysokość zachowku wpływa kilka czynników:

• liczba osób,
• wartość darowizn, które przekazał spadkodawca za życia,
• treść testamentu,
• sytuacja majątkowa każdego ze spadkodawców.

Zachowek jest zawsze ułamkową częścią udziału spadku, która przysługiwałaby uprawnionej do spadku osobie, jeśli zostałaby ona powołana do spadku. Jeśli do zachowku uprawniona jest osoba niezdolna do pracy lub jeśli uprawnione jest niepełnoletnie dziecko, to zachowek przysługuje w wysokości 2/3 dziedziczenia ustawowego. W pozostałych przypadkach jest to ½ dziedziczenia ustawowego.

Przykład:

Spadkodawca pozostawił żonę i małoletnie dziecko, w testamencie jedynym spadkobiercom wyznaczył swoją siostrę. Żonie i dziecku należy się zachowek. Gdyby testamentu nie było, to dziedziczyliby po ½. W tej sytuacji zachowek wynosi:

• dla żony- 1/4 spadku (1/2 z ½ udziału spadku),
• dla dziecka- 1/3 spadku (2/3 z ½ udziału spadku). 

Od kogo należy domagać się roszczenia o zachowek?

Zachowku należy domagać się od spadkobiercy lub spadkobierców wskazanych w testamencie, lub nabywających spadek na mocy ustawy o dziedziczeniu. Odpowiedzialność spadkobiercy liczona jest proporcjonalnie do jego udziału w spadku. Jeśli spadkobierca jest również uprawniony do zachowku, to jego odpowiedzialność finansowa jest tylko od kwoty będącej nadwyżką wysokości zachowku.

Jeśli osoba uprawniona do zachowku nie może go uzyskać od spadkobiercy/spadkobierców, to powinna zgłosić się ze swoim roszczeniem do zapisobiercy windykacyjnego, który jest wskazany w testamencie. W tym przypadku również istnieje zasada, że odpowiedzialność zapisobiercy ogranicza się jedynie do kwoty, która jest nadwyżką wysokości przypadającego zachowku.

Przedawnienie roszczenia

Zachowek jest roszczeniem, które przedawnia się po 5 latach od momentu otwarcia testamentu lub śmierci spadkodawcy (jeśli nie został pozostawiony testament).

O roszczenie zachowku można wystąpić na drodze powództwa sądowego lub ugody, wtedy automatycznie zostaje przerwany bieg przedawnienia.

Fot. Andrea Piacquadio; źródło: https://www.pexels.com