Spadek na mocy prawa najczęściej trafia do najbliższej rodziny zmarłego. Jednak spadkodawca w ostatniej woli może wydziedziczyć, czyli pozbawić prawa do zachowku małżonka, rodziców czy innych członków rodziny.
Wydziedziczenie jest pozbawieniem spadkobiercy prawa do zachowku przez spadkodawcę. W polskim prawie spadkowym obowiązuje zasada, że spadkodawca na mocy testamentu decyduje, kto może po nim dziedziczyć. Tym samym może swój majątek przepisać zupełnie obcej osobie. W takiej sytuacji członkom najbliższej rodziny należy się zachowek, który mogą żądać od niespokrewnionego spadkobiercy. Wysokość zachowku to połowa tego, co otrzymaliby, gdyby nie zostali pominięci w testamencie. Osoby uprawnione do zachowku to:
Wydziedziczenie nie jest tożsame z niegodnością dziedziczenia, która jest stwierdzana przez sąd na żądanie każdej osoby, która ma w tym interes. Spadkobierca, który zostanie uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, zostaje wyłączony z dziedziczenia, czyli tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Spadkodawca może wydziedziczyć członka rodziny tylko w testamencie. O skutecznym wydziedziczeniu decyduje:
Spadkodawca może wydziedziczyć:
Spadkodawca nie może wydziedziczyć członka rodziny bez ważnego powodu, czyli takiego określonego przez kodeks cywilny. Wydziedziczyć można w sytuacji, gdy dany członek rodziny:
Spadkodawca może wydziedziczyć członka rodziny, jeśli zachowuje się w sposób sprzeczny z przyjętymi ogólnie normami moralnych i społecznych zachowań. Zachowanie to nie musi odnosić się tylko do spadkodawcy, może polegać również między innymi na:
Spadkodawca może wydziedziczyć członka rodziny, jeśli ten dopuścił się wobec niego lub jego najbliższych umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo rażącej obrazy czci. Przyczyna ta powinna być rozpatrywana przez pryzmat prawa karnego w zależności od okoliczności konkretnej sprawy.
Spadkodawca może wydziedziczyć członka rodziny, jeśli ten niedopełniał obowiązków rodzinnych w sposób:
Należy pamiętać, iż jednorazowe incydenty nie mają żadnego wpływu na wydziedziczenie.
Jeśli zaistniała przesłanka do wydziedziczenia, a następnie spadkodawca przebaczył spadkobiercy, to takie wydziedziczenie jest nieskuteczne. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy spadkodawca w chwili przebaczania spadkobiercy nie miał zdolności do czynności prawnych – w takiej sytuacji wybaczenie jest skuteczne, jeśli wystąpiło z odpowiednim rozeznaniem.
Skutki prawne wydziedziczenie nie dotyczą w żaden sposób zstępnych wydziedziczonego. Tym samym, jeśli wydziedziczony traci prawo do zachowku, to uprawnienie to przechodzi na jego dzieci i wnuki. Zstępnym wydziedziczonego zawsze należy się zachowek.
Spadkobierca, który został wydziedziczony na podstawie testamentu, może żądać ustalenia, że jest ono zupełnie bezpodstawne. Podważanie wydziedziczenia odbywa się tylko podczas sprawy sądowej o zachowek.
